Το πρόσφατο «ατύχημα» στη χωματερή στο Ληξούρι της Κεφαλονιάς, όπου έχασε την ζωή του εργαζόμενος, έρχεται να προστεθεί στον μακρύ και μακάβριο κατάλογο των «ατυχημάτων» στους ΟΤΑ όλης της χώρας. Οι αριθμοί είναι σοκαριστικοί: μόνο τα τελευταία 4 χρόνια οι νεκροί κοντεύουν τους 50, πολλοί περισσότεροι είναι οι βαριά τραυματίες και άγνωστος ο αριθμός αυτών που τραυματίζονται ελαφρύτερα, αφού πολλά ατυχήματα δεν δηλώνονται καν. Στον ίδιο τον Δήμο Θεσσαλονίκης, πριν δυο χρόνια, συμβασιούχος οδηγός έχασε την ζωή του στην χωματερή της Μαυροράχης.
Για αυτή την έξαρση των εργατικών «ατυχημάτων» δεν μπορεί να φταίει μόνο η «κακιά ώρα», η απροσεξία του εργαζόμενου, ή ακόμη και η έλλειψη χορήγησης μέσων ατομικής προστασίας. Πρέπει να πάμε στις αιτίες, τις συνθήκες που δημιουργούν «ατυχήματα», και οι οποίες δεν αφορούν βέβαια μόνο τον Δήμο Θεσσαλονίκης.
Το κράτος και οι πολιτικές για τους ΟΤΑ
Πρώτα-πρώτα, ο «Καλλικράτης» με τις ενοποιήσεις και την μεταφορά αρμοδιοτήτων που επέβαλε -χωρίς σχέδιο και πόρους- έπαιξε σημαντικό ρόλο στην αποδιοργάνωση των υπηρεσιών. Οι μνημονιακές πολιτικές που ακολούθησαν, με την περικοπή των ΚΑΠ, το οικονομικό παρατηρητήριο, την απαγόρευση προσλήψεων, την ανάθεση των ανταποδοτικών υπηρεσιών σε ιδιωτικά συμφέροντα, τη δέσμευση των αποθεματικών, υποβάθμισαν ακόμη περισσότερο την λειτουργία των ΟΤΑ.
Παράλληλα, το θεσμικό πλαίσιο για την υγιεινή και ασφάλεια δεν έχει αναθεωρηθεί, ενώ οι έλεγχοι από τα Σώματα Επιθεώρησης Εργασίας παραμένουν ελλιπείς.
Σχεδιασμός, οργάνωση, λειτουργία των υπηρεσιών
Καθοριστικό ρόλο όμως στη δημιουργία «ατυχημάτων» παίζει και η εσωτερική λειτουργία των Δήμων. Η οργάνωση της εργασίας είναι εν πολλοίς πρόχειρη και στην ουσία εμπειρική, αφού κατά κανόνα γίνεται από τους επιστάτες, σε συνεργασία με τους Αντιδημάρχους ή του συμβούλους του Δημάρχου. Το μοναδικά κριτήρια είναι «να μαζευτούν γρήγορα τα σκουπίδια για να μη φαίνονται», ή «ότι ο δημότης πρέπει να βλέπει το απορριμματοφόρο να περνάει κάθε μέρα μπροστά από το σπίτι του». Ο σχεδιασμός, μεσοπρόθεσμος και μακροπρόθεσμος, απουσιάζει, η στελέχωση με επιστημονικό προσωπικό και με κατάλληλες ειδικότητες στις υπηρεσίες καθαριότητας είναι ελλιπής.
Σχεδόν κανένας Δήμος, ούτε φυσικά ο Δήμος Θεσσαλονίκης, δεν ασχολείται με την καθημερινή καταγραφή και ανάλυση των φορτίων των περιοχών αποκομιδής, τον επανασχεδιασμό και την συχνότητα των δρομολογίων, την τοποθέτηση των κάδων στα καταλληλότερα σημεία, την κατάλληλη σύνθεση των πληρωμάτων των απορριμματοφόρων. Οι έλεγχοι για υπέρβαρα οχήματα παραλείπονται. Οι κανονισμοί καθαριότητας, η ενημέρωση των πολιτών, η εξασφάλιση συνεργασίας δημότη και υπηρεσίας, παραβλέπονται.
Τα Τοπικά Σχέδια Διαχείρισης που αφορούν -υποτίθεται- την εφαρμογή του Εθνικού Σχεδιασμού, την εναλλακτική διαχείριση και τη δραστική μείωση των αποβλήτων που πηγαίνουν για θάψιμο στις χωματερές, έγιναν όπως έγιναν και έμειναν στα συρτάρια.
Δεν υπάρχουν μικροί, τοπικοί σταθμοί μεταφόρτωσης, με αποτέλεσμα τα απορριμματοφόρα να διανύουν δεκάδες χιλιόμετρα προς τις χωματερές, αυξάνοντας τον κίνδυνο τροχαίων ατυχημάτων και επιβαρύνοντας το οδικό δίκτυο. Σημαντικό ρόλο στα ατυχήματα παίζουν και τα ακατάλληλα ωράρια αποκομιδής, π.χ. σε ώρες μεγάλου κυκλοφοριακού φόρτου.
Λόγω της απουσίας μακροπρόθεσμου σχεδιασμού, οι προμήθειες απορριμματοφόρων και μηχανημάτων δεν σχεδιάζονται σωστά. Η ύπαρξη πολλών διαφορετικών τύπων κατασκευαστών στα οχήματα και στις υπερκατασκευές δυσχεραίνει τη συντήρησή τους. Τα χρονοδιαγράμματα τακτικής συντήρησης δεν τηρούνται, ενώ δεν γίνονται και προληπτικές συντηρήσεις/επισκευές σε παλιότερα οχήματα. Τα συνεργεία έχουν αποψιλωθεί από προσωπικό και οι υποδομές υποβαθμίζονται, για να προωθείται -και στον Δήμο Θεσσαλονίκης- η ανάθεση επισκευών και συντηρήσεων σε εξωτερικά συνεργεία.
Εργαζόμενοι, εκπαίδευση, εργασιακές σχέσεις
Το προσωπικό μονίμων υπαλλήλων είναι γερασμένο ηλικιακά, με επιβαρυμένη υγεία από την εργασία του. Η αντιμετώπιση των αναγκών γίνεται με έκτακτο προσωπικό, το οποίο εναλλάσσεται διαρκώς και δουλεύει με ανασφάλεια, άσχημα αμειβόμενο, χωρίς εκπαίδευση και χρόνο προσαρμογής. Το προσωπικό αυτό είναι πιο ευάλωτο σε πιέσεις από την πλευρά των επιστατών και της διοίκησης, ώστε να εκτελέσει παραπανίσια, αλλά και άσχετα καθήκοντα, προκειμένου να «βγει η δουλειά».
Η οργάνωση του ανθρώπινου δυναμικού προκαλεί αδικίες, πριμοδοτώντας ομάδες με ιδιαίτερα συμφέροντα και προνόμια εις βάρος άλλων. Κάποιοι εργαζόμενοι «φορτώνονται» με πολύ περισσότερα καθήκοντα από άλλους με αποτέλεσμα την αύξηση της σωματικής κούρασης και του στρες.
Η διοίκηση χρησιμοποιεί πολλές φορές προς τους εργαζόμενους το «δέλεαρ» της περίφημης εργολαβίας, δηλαδή «μαζεύτε τα και σχολάστε». Είναι ένας τρόπος για να βγαίνει πρόχειρα και γρήγορα η δουλειά, που δυστυχώς γίνεται αποδεκτός και από τους εργαζόμενους, αυξάνοντας όμως τον κίνδυνο ατυχήματος. Στην ίδια κατεύθυνση συντείνουν και το άγχος, η απουσία αλληλεγγύης, ο ατομισμός που έχει επικρατήσει ως αποτέλεσμα των οικονομικών και κοινωνικών συνθηκών της οικονομικής κρίσης, αλλά και της χρόνιας κρίσης του συνδικαλισμού,
Τέλος, βασική αιτία των ατυχημάτων είναι η μη χορήγηση ατομικών μέσων προστασίας -τα οποία για πολλούς Δήμους αποτελούν είδος πολυτελείας, η απουσία τεχνικών μέσων προστασίας την ώρα της δουλειάς (κατάλληλος φωτισμός, φάροι, οριοθετήσεις χώρων, ηχητικά σήματα κλπ.), η μη ουσιαστική λειτουργία του γιατρού εργασίας και των ιατρικών εξετάσεων.
Οι Οργανισμοί Εσωτερικής Υπηρεσίας (ΟΕΥ)
Οι ΟΕΥ θα έπρεπε να εξυπηρετούν σύγχρονες ανάγκες, να λύνουν σύνθετα προβλήματα λειτουργίας, να προγραμματίζουν και να βάζουν στόχους, αφού πρώτα έχουν εντοπιστεί τα προβλήματα και οι συνθήκες που αντιμετωπίζει κάθε υπηρεσία και αφού στελεχώνονται αξιοκρατικά και με αδιάβλητα κριτήρια.
Σήμερα ωστόσο, μεγάλο μέρος των Δήμων δεν έχει ΟΕΥ ή οι ΟΕΥ είναι απαρχαιωμένοι και ανίκανοι να ανταποκριθούν στις συνθήκες. Ο ίδιος ο Δήμος Θεσσαλονίκης έχει να αναθεωρήσει τον Οργανισμό του από το 2011. Όπου υπάρχουν ΟΕΥ, έχουν γίνει κατά βάση με γνώμονα την εξυπηρέτηση μικροπολιτικών σκοπιμοτήτων (διορισμοί και μετακινήσεις ημετέρων κλπ.)
Οι διορισμοί προϊσταμένων, επιστατών κοκ γίνονται τις περισσότερες φορές με αποφάσεις Δημάρχων, όπως συχνά συμβαίνει και στον Δήμο Θεσσαλονίκης, και όχι με βάση τα τυπικά και ουσιαστικά προσόντα και ύστερα από αποφάσεις Υπηρεσιακών Συμβουλίων.
Τελικά…
Το συμπέρασμα που βγαίνει είναι ότι οι δομές της καθαριότητας στους ΟΤΑ (αντίστοιχα και σε άλλες υπηρεσίες) είναι υπό κατάρρευση. Έτσι, πολλοί Δήμαρχοι ή υποψήφιοι επωφελούνται για να προωθήσουν την ιδιωτικοποίηση, η οποία φυσικά δεν λύνει το πρόβλημα των «ατυχημάτων», απλά μεταφέρει την ευθύνη αλλού. Εν πολλοίς άλλωστε, ιδιωτικοοικονομικός είναι και ο σημερινός τρόπος λειτουργίας, αφού χάνεται ο όποιος δημόσιος χαρακτήρας των υπηρεσιών. Η οργάνωση των Δήμων συμπεριλαμβάνει τα προβλήματος τόσο του ιδιωτικού, όσο και του δημόσιου τομέα: εκμετάλλευση ανθρώπινου δυναμικού, περικοπές, υποβάθμιση από τη μια, έλλειψη σχεδιασμού, αποδιοργάνωση, βόλεμα ημετέρων από την άλλη.
Οι διαχειριστές αυτής της πραγματικότητας, έχουν περίπου αποδεχθεί όλα τα παραπάνω ως μια κανονικότητα, ή απλά υπόσχονται σε κάθε τετραετία πράγματα που δεν θα τηρήσουν. Για εμάς ωστόσο, είναι αδιανόητο ένας εργαζόμενος να ξεκινάει για τη δουλειά και να μην ξέρει αν θα γυρίσει. Οι θάνατοι και οι τραυματισμοί στη δουλειά δεν είναι ατυχήματα, είναι εγκλήματα που έχουν ενόχους και αυτουργούς.
Επειδή στις συνθήκες δημιουργίας ατυχήματος συμβάλλουν πάντοτε πάνω από ένας παράγοντας και επειδή μέχρι τώρα καμιά ουσιαστική διερεύνηση δεν φαίνεται να έχει γίνει για την εξακρίβωση των αιτίων, ζητάμε την δημιουργία ανεξάρτητης και αδιάβλητης επιτροπής για να ερευνήσει σε βάθος τα ατυχήματα της τελευταίας τετραετίας, ώστε να αποτραπεί κάθε νέα απώλεια.
Πρώτα από όλα όμως, πιστεύουμε ότι οι ίδιοι οι εργαζόμενοι, μέσα από τη δική τους αυτοοργάνωση, πρέπει να διεκδικήσουν την προστασία της ζωής τους και τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας τους. Και όλοι εμείς να σταθούμε δίπλα τους και να γυρίσουμε την πόλη ανάποδα απαιτώντας ποιοτικές και αποτελεσματικές υπηρεσίες καθαριότητας, με σεβασμό των εργασιακών δικαιωμάτων, με έλεγχο των αποφάσεων των διοικήσεων.