Το πρόβλημα της διαχείρισης των απορριμμάτων είναι ίσως το πιο σημαντικό και επείγον ζήτημα που θα έπρεπε να απασχολεί όσους διεκδικούν την ψήφο των πολιτών στις επερχόμενες Δημοτικές εκλογές.
Ελάχιστα όμως συγκεκριμένα πράγματα ακούγονται γύρω από αυτό, πέρα από τα γενικόλογα περί κυκλικής οικονομίας ή ευχών για αύξηση της ανακύκλωσης κοκ.
Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΟΝ ΔΗΜΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ
Αρχές του 2016 ο Δήμος Θεσσαλονίκης ψήφισε το Τοπικό Σχέδιο Διαχείρισης Αποβλήτων (ΤΟΣΔΑ), το οποίο έγινε με βάση τον Εθνικό Σχεδιασμό, ούτως ώστε, με οργανωμένο τρόπο, σχέδιο, δράσεις, και με ορίζοντα πενταετίας, δηλαδή μέχρι το 2020, να επιτευχθούν οι Εθνικοί και Κοινοτικοί στόχοι για μείωση αποβλήτων, ανακύκλωση κλπ.
Συγκεκριμένα με βάση το ΤΟΣΔΑ θα έπρεπε μέχρι το 2020 να έχουμε ξεχωριστά ρεύματα για:
- βιοαπόβλητα (οργανικά) με ανάκτηση 40% και κομποστοποίησή τους,
- χαρτί με ανάκτηση 92%
- πλαστικό με ανάκτηση 70%
- μέταλλο με ανάκτηση 70%
- γυαλί με ανάκτηση 70%
Στα πλαίσια του ΤΟΣΔΑ θα έπρεπε να είχε ξεκινήσει :
- ουσιαστική καμπάνια ενημέρωσης ευαισθητοποίησης για την πρόληψη – επανάχρηση – μείωση αποβλήτων,
- επανασχεδιασμός και εκσυγχρονισμός συνολικά του συστήματος προσωρινής αποθήκευσης και αποκομιδής,
- υπογειοποίηση κάδων στο ιστορικό κέντρο
- δημιουργία δύο μεγάλων πράσινων σημείων όπου θα μεταφέρονται μεγάλες ποσότητες ανακυκλώσιμων για διαχωρισμό, προσωρινή αποθήκευση κλπ
- δημιουργία 25 πράσινων νησίδων γειτονιάς, με κατάλληλη χωροθέτηση όπου θα τοποθετηθούν οι κάδοι ξεχωριστής συλλογής ρευμάτων.
- δημιουργία Κέντρου Διαλογής Ανακυκλώσιμων (ΚΔΑΥ),
- καθιέρωση καφέ κάδου για συλλογή απο τα νοικοκυριά βιοαποβλήτων και δημιουργία μονάδας κομποστοποίησης
Τι έγινε από όλα αυτά παρόλο που ήταν υποχρέωση του Δήμου, εφόσον τα ψήφισε στο Δημοτικό Συμβούλιο;
Τίποτα.
Σήμερα ο Δήμος Θεσσαλονίκης παράγει συνολικά περίπου 120.000 τν/έτος απορρίμματα. Αυτά που συλλέγονται μέσω του πράσινου κάδου μεταφέρονται στο ΣΜΑ Πυλαίας, συμπιέζονται και με κοντέινερ μεταφέρονται σε απόσταση 51 χλμ. στη Μαυροράχη, όπου θάβονται. Εδώ να σημειώσουμε ότι η Μαυροράχη σχεδιάστηκε να λειτουργήσει ως ΧΥΤΥ (χώρος υγειονομικής ταφής υπολειμμάτων) και όχι ως ΧΥΤΑ και ότι εξαιτίας αυτού του τρόπου λειτουργίας ο χρόνος ζωής της δεν ξεπερνάει τα 3 χρόνια.
Τα ανακυκλώσιμα (συσκευασίες) που συλλέγονται μέσω του συστήματος των μπλε κάδων, περίπου 15.000 τν/έτος οδηγούνται σε ιδιωτικό ΚΔΑΥ στη Σίνδο. Από αυτά ένα ποσοστό 35% (με στοιχεία του ΚΔΑΥ) καταλήγει στη χωματερή ως ακατάλληλα.
Επίσης μια ποσότητα 8.000 τν/έτος που αποτελείται από προϊόντα εκσκαφών, κατεδαφίσεων και άλλα ογκώδη, μεταφέρεται σε χώρο του Δήμου όπου μετά από διαλογή ένα μέρος μπορεί να επαναχρησιμοποιηθεί ενώ το υπόλοιπο καταλήγει στην χωματερή.
Γενικά, το συνολικό ποσοστό ανακύκλωσης που επιτυγχάνεται είναι περίπου 8%, με στοιχεία του Δήμου, αντίστοιχο με το Εθνικό ποσοστό και ένα από τα χαμηλότερα στην Ευρώπη.
Το κόστος που πληρώνουν οι δημότες για όλη αυτή τη διαδικασία είναι περίπου 7 εκ. ευρώ/έτος (τέλη απόθεσης και μεταφορικά).
Σαν κερασάκι στην τούρτα της αδιαφανούς και αναποτελεσματικής ανακύκλωσης μέσω του μπλε κάδου, το ιδιωτικό ΚΔΑΥ στη Σίνδο με το οποίο συνεργαζόταν ο Δήμος και πήγαινε το σύνολο του μπλε κάδου, πρόσφατα κάηκε ολοσχερώς. Είναι τυχαίο άραγε ότι στις εταιρείες αυτές επικρατούν πολύ άσχημες συνθήκες εργασίας και υγιεινής, με τους εργαζόμενους να δουλεύουν χωρίς καν στοιχειώδη μέσα προστασίας, με ατομικές συμβάσεις, εκβιαστικές πρακτικές, κυνήγι κάθε απόπειρας συνδικαλισμού, εκδικητικές απολύσεις; Πέρα από το ότι ο μπλε κάδος σήμερα πάει στην χωματερή, οι τοξικοί ρύποι που εκλύθηκαν στην ατμόσφαιρα από την καύση χιλιάδων τόνων πλαστικού, έχουν κατά πάσα πιθανότητα μολύνει την ευρύτερη περιοχή. Πρέπει να πούμε ότι μας προβληματίζει η σιωπή που υπάρχει γύρω από το θέμα, αφού ούτε στοιχεία για την μόλυνση δημοσιοποιήθηκαν, ούτε έρευνα για τις αιτίες της πυρκαγιάς δεν βγήκε στην δημοσιότητα. Να σημειώσουμε πως είναι το δεύτερο ιδιωτικό ΚΔΑΥ που καίγεται τα δύο τελευταία χρόνια.
Όλα αυτά τα απαράδεκτα πράγματα που περιγράφουμε παραπάνω είναι και μια απάντηση σε όσους στηρίζουν την εμπλοκή του ιδιωτικού τομέα στην διαχείριση των απορριμμάτων.
Από την άλλη, ο Δήμος έχει χρεωμένους στην καθαριότητα περίπου 750 εργαζόμενους, μόνιμους και αορίστου χρόνου, και 350 συμβασιούχους. Πολλοί από αυτούς τους εργαζόμενους, γύρω στους 300, έχουν αποσπαστεί σε άλλες υπηρεσίες, (φύλακες – διοικητικές εργασίες – εσωτερική καθαριότητα κτιρίων κλπ). Πέρα από τη συζήτηση για το αν επαρκούν ή όχι πρέπει να πούμε ότι ο μέσος όρος ηλικίας είναι μεγάλος, οι επαγγελματικές ασθένειες διαδεδομένες, οι χώροι εργασίας (εποπτείες) ακατάλληλες, τα μέσα ατομικής προστασίας δεν δίνονται στην ώρα τους, η οργάνωση της εργασίας αρκετά πρόχειρη στην κατεύθυνση να βγει γρήγορα η δουλειά, ενώ οι πιέσεις από επόπτες και διοίκηση δεν λείπουν και γενικότερα μπορούμε να πούμε ότι η σημερινή διοίκηση όπως και οι προηγούμενες συντηρεί ένα ξεπερασμένο και ακατάλληλο μηχανισμό στην καθαριότητα, προφανώς για εξυπηρέτηση και δικών της συμφερόντων. Από την άλλη όμως τα συχνά εργατικά ατυχήματα και οι μη ικανοποιητικές συνθήκες καθαριότητας στην πόλη έχουν την αιτία τους σε πολλά από τα παραπάνω.
ΤΙ ΣΧΕΔΙΑΖΟΥΝ ΔΗΜΟΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΚΑΙ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ
Όπως είπαμε πιο πάνω, τίποτα από τα προαπαιτούμενα του ΤΟΣΔΑ δεν έχει γίνει στο Δήμο Θεσσαλονίκης. Είναι σημαντικό να ειπωθεί ότι χωρίς σωστή ενημέρωση, διαλογή στην πηγή με χωριστά ρεύματα, τοπικές μονάδες διαλογής και όλα τα σχετικά, δεν είναι δυνατόν να γίνει ανακύκλωση.
Αντί λοιπόν να προωθείται το μοντέλο της αποκεντρωμένης διαχείρισης, τόσο η κυβέρνηση όσο και οι Περιφέρειες και οι Δήμαρχοι πριμοδοτούν ένα συγκεντρωτικό μοντέλο που συνεχίζει την αποκομιδή σύμμεικτων τα οποία θα καταλήγουν σε εργοστάσια επεξεργασίας (ΜΕΑ) και από το οποίο συγκεντρωτικό μοντέλο δεν απουσιάζει η παραγωγή δευτερογενών καυσίμων SRF – RDF (χαρτί, πλαστικό, αποξηραμένα οργανικά) από τις ΜΕΑ, που θα οδηγηθούν για καύση (πιθανά σε τσιμεντοβιομηχανίες).
Ο ΦΟΔΣΑ (Φορέας διαχείρισης στερεών αποβλήτων), η Περιφέρεια με σύμφωνη γνώμη της ΠΕΔ ΚΜ και με πρωτοπόρο τον απερχόμενο Δήμαρχο Μπουτάρη, προχωράει στην υλοποίηση δυο ΜΕΑ, η μια στην Ανατολική Θεσσαλονίκη και η άλλη στην Δυτική. Να πούμε ότι η Περιφέρεια στο ΠΕΣΔΑ (Περ. Σχέδιο Διαχειρ. Αποβλ.) αποδέχεται και την καύση απορριμμάτων, ως μείωση των ποσοτήτων που οδηγούνται σε ταφή.
Η ΜΕΑ Αν. Θεσ/νίκης, της οποίας η μελέτη ολοκληρώνεται, θα εγκατασταθεί στον Αγ. Αντώνιο και θα έχει δυνατότητα επεξεργασίας 130.000τν/έτος σύμμεικτων και 18.000τν/έτος βιοαποβλήτων.
Η ΜΕΑ Δυτ. Τομέα, της οποίας οι μελέτες για την κατασκευή υπογράφηκαν πρόσφατα και θα γίνει κάπου στο Δήμο Δέλτα ή στο Ωραιόκαστρο, θα έχει δυνατότητα επεξεργασίας 300.000τν/έτος σύμμεικτων μαζί με 38.000τν/έτος βιοαποβλήτων.
Ο χρόνος για περάτωση και λειτουργία αυτών των μονάδων υπολογίζεται το 2021 – 2022
Η χρηματοδότηση αυτών των μονάδων (όπως έγινε με την ΜΕΑ Σερρών) γίνεται μέσω ΕΣΠΑ, εθνικών και ιδιωτικών κεφαλαίων. Θα λειτουργήσουν με την μορφή ΣΔΙΤ όπου ο ανάδοχος αναλαμβάνει την λειτουργία της μονάδας για 25 χρόνια.
Το κόστος για την κατασκευή τους υπολογίζεται κοντά στα 200 εκ. ευρώ, ποσά βέβαια που εύκολα μπορούν να αναθεωρηθούν προς τα πάνω.
Στις δυο αυτές ΜΕΑ, όπως εξελίσσονται σήμερα τα πράγματα, θα καταλήγει μεγάλο ποσοστό των σύμμεικτων του Δ.Θ. μαζί με άλλους Δήμους του πολεοδομικού και των γύρω νομών.
Να σημειώσουμε ότι είναι πολύ πιθανόν να υπάρξει πρόβλημα με την χρηματοδότηση μέσω ΕΣΠΑ καθώς πρόσφατα η ΕΕ ανακοίνωσε ότι στο νέο ΕΣΠΑ 2021- 2027 δεν θα χρηματοδοτούνται εργοστάσια σύμμεικτων. Είναι αμφίβολο δηλαδή αν αυτά τα δύο εργοστάσια προλάβουν τις ημερομηνίες για χρηματοδότηση.
Σε κάθε περίπτωση εκφράζουμε την αντίθεσή μας στο συγκεντρωτικό μοντέλο διαχείρισης γιατί:
- Αποτελεί το ακριβώς αντίθετο της ήπιας αποκεντρωμένης διαχείρισης με διαλογή στην πηγή και υπονομεύει κάθε προσπάθεια εναλλακτικής διαχείρισης.
- Τα τέλη απόθεσης και αντίστοιχα τα Δημοτικά τέλη θα αυξηθούν κατακόρυφα.
- Το κόστος κατασκευής και λειτουργίας είναι τεράστιο.
- Οι συμβάσεις που υπογράφονται με τους ιδιώτες έχουν ρήτρες για τις ποσότητες απόθεσης που αν είναι μικρότερες από τις συμφωνημένες οι Δήμοι θα πληρώνουν την διαφορά.
- Τα ποσοστά πραγματικής ανακύκλωσης που επιτυγχάνουν οι ΜΕΑ είναι πολύ μικρά. Στην ουσία μέσα από επεξεργασία σύμμεικτων μόνο κακής ποιότητας κομπόστ μπορεί να παραχθεί (κατάλληλου μόνο για επικάλυψη – αποκατάσταση παλιών λατομείων κλπ), και SRF – RDF που θα τροφοδοτείτε για καύση σε τσιμεντοβιομηχανίες – κεραμοποιεία κλπ. Είναι χαρακτηριστική η περίπτωση του ΕΜΑΚ Φυλής όπου μόνο το 16% κατάφερε να ανακτηθεί και αυτό αφορούσε βασικά τα δευτερογενή καύσιμα.
- Στην πραγματικότητα, με δεδομένη την εγκατάλειψη κάθε ενέργειας για διαλογή στην πηγή, και προκειμένου να επιτευχθούν, εν μέρει, οι στόχοι για μείωση των αστικών στερεών αποβλήτων (ΑΣΑ) που οδηγούνται στις χωματερές κατά 50% και να γλυτώσει η χώρα κάποια πρόστιμα από ΕΕ, το μοντέλο της συγκεντρωτικής διαχείρισης που προωθείται από κυβέρνηση, περιφέρεια και δημάρχους, θα καταλήξει αναγκαστικά στην καύση των απορριμμάτων που θα επεξεργάζονται οι ΜΕΑ. Το υπόλοιπο ποσοστό απορριμμάτων που θα παράγεται (αν εξαιρέσουμε τον μπλε κάδο) θα συνεχίζει να πηγαίνει για ταφή στην χωματερή.
- Είμαστε αντίθετοι στην καύση γιατί πέρα από τους λόγους που προαναφέρθηκαν είναι καταστροφική για τον άνθρωπο και το περιβάλλον με τους τοξικούς ρύπους που παράγει (διοξίνες, φουράνια κα.)
Η ΔΙΚΗ ΜΑΣ ΠΡΟΤΑΣΗ
Ξεκινάμε με ενημέρωση – ευαισθητοποίηση των πολιτών, αλλά και κοινωνικών, επαγγελματικών φορέων για τα οφέλη της μείωσης, επαναχρησιμοποίησης, ανακύκλωσης. Συνελεύσεις ανά γειτονιά και Δημοτικό διαμέρισμα. Οι όποιες αποφάσεις σχετικά με την ανακύκλωση πρέπει να έχουν την συναίνεση των πολιτών οι οποίοι εμπλέκονται ενεργά με την διαδικασία. Όταν λέμε «ανακύκλωση στην πηγή» εννοούμε τον άνθρωπο· αυτός είναι η πηγή.
Στη συνέχεια:
- Αυστηρός περιορισμός -στην κατεύθυνση της απαγόρευσης- των συσκευασιών μίας χρήσης και ιδιαίτερα των πλαστικών (ενδεικτικά: πλαστικές σακούλες, συσκευασίες τροφίμων, ποτήρια, μη επιστρεφόμενες φιάλες). Ο περιορισμός αυτός θα γίνεται στην πηγή, δηλ. στις επιχειρήσεις που τις παράγουν ή τις διαθέτουν. Υποχρεωτική στροφή στις επαναχρησιμοποιούμενες και επιστρεφόμενες συσκευασίες μικρού κόστους.
- Δίκαιη κλιμάκωση των τελών καθαριότητας με δραστική αύξηση στις επιχειρήσεις που παράγουν-προωθούν απορρίμματα.
- Επανασχεδιασμός του συστήματος αποκομιδής Δήμου με εκπαίδευση του προσωπικού στην κατεύθυνση της αποκεντρωμένης διαχείρισης με λογικές στοχευμένης και ειδικευμένης ποιοτικής διαχείρισης.
- Διαλογή στην πηγή σε πέντε ξεχωριστά ρεύματα (χαρτί, πλαστικό, μέταλλο, γυαλί, βιοαποδομήσιμα) με αντίστοιχους κάδους και έναν ακόμα για πιθανά σύμμεικτα.
- Δημιουργία πράσινων νησίδων γειτονιάς με τους αντίστοιχους κάδους, για την απόθεση των ανακυκλώσιμων και δικτύου καφέ κάδων για τα βιοαποδομήσιμα.
- Ενίσχυση της οικιακής κομποστοποίησης και δημιουργία δικτύου συνοικιακής κομποστοποίησης, με την τοποθέτηση κάδων στα πάρκα και στους δημόσιους χώρους, όπου θα μεταφέρονται τα υλικά από την συντήρηση των πάρκων και τα κλαδέματα, αλλά ακόμη και μέρος των βιοαπόβλητων των λαϊκών αγορών.
- Δημιουργία πράσινων σημείων που θα μπορούν να λειτουργούν και ως σημεία επανάχρησης ή αξιοποίησης υλικών.
- Δημιουργία κέντρων διαλογής με ευθύνη της δημοτικής αρχής, με αποδέσμευση από τα ιδιωτικά ΚΔΑΥ και αξιοποίηση των υλικών από τον Δήμο. Τα δημοτικά ΚΔΑΥ, αλλά και άλλες λειτουργίες του συστήματος ανακύκλωσης να χρηματοδοτούνται κατευθείαν και μέσω του τέλους ανακύκλωσης, αλλά και κρατικών επιχορηγήσεων.
- Κατάργηση της Ελληνικής Εταιρείας Αξιοποίησης Ανακύκλωσης (ΕΕΑΑ), η οποία λειτουργεί με αδιαφάνεια, παρόλο που διαχειρίζεται χρήματα των πολιτών που πληρώνουν τις συσκευασίες με την αγορά των προϊόντων και δημιουργία ενός άλλου αξιόπιστου κρατικού φορέα υπό την εποπτεία Δήμων και του κράτους που θα ελέγχει και θα δίνει αξιόπιστα στοιχεία για την εξέλιξη της πορείας της ανακύκλωσης. Ο σημερινός κρατικός φορέας ΕΟΑΝ (Εθνικός Οργανισμός Ανακύκλωσης) έχει αποτύχει στο ρόλο του.
- Όχι στη συμμετοχή κερδοσκόπων ιδιωτών της διαχείρισης των απορριμμάτων.
- Μονάδες επεξεργασίας αποβλήτων μικρού μεγέθους, όπου θα οδηγείται για περαιτέρω επεξεργασία (π.χ. διαχωρισμός-καθαρισμός σύμμεικτων) το υπόλειμμα των προηγούμενων σταδίων διαλογής χωρίς παραγωγή SRF-RDF
- Καμία σκέψη για δημιουργία εργοστασίου καύσης!
- Μονάδες κομποστοποίησης με διαδημοτική συνεργασία ή με τον ΦΟΔΣΑ
- Επιστροφή της ανακύκλωσης σε δημόσια-δημοτική ιδιοκτησία και έλεγχο. Πρόσληψη των εργαζομένων σε αυτή με το καθεστώς του δημοτικού υπάλληλου, άμεση βελτίωση των φριχτών όρων εργασίας τους.Η μόνη λύση είναι η αποκλειστικά δημόσια-δημοτική διαχείριση του συνόλου των υπηρεσιών, με σταθερές θέσεις εργασίας πλήρους απασχόλησης, με δημόσιες επενδύσεις για ενίσχυση του εξοπλισμού και λειτουργία με τη συμμετοχή των ίδιων των εργαζομένων, αυτών που ξέρουν τη δουλειά.