- Τα δύο σχέδια που συγκρούονται
Η ΔΕΘ σήμερα καταλαμβάνει 176 στρ., στα οποία αν συμπεριλάβουμε τα πεζοδρόμια περιμετρικά (η λεγόμενη «ζώνη παρέμβασης») φτάνει τα 187 στρ. Επιπλέον, προχωρά η παραχώρηση στον Δήμο της παρακείμενης έκτασης της «Αγίας Φωτεινής» (πάνω από το Παλέ ντε Σπορ), 12 στρ. Οπότε η συνολική έκταση φτάνει τα 200 στρ.
Το «οικόπεδο» της ΔΕΘ ανήκει σήμερα στο μεγαλύτερο μέρος του στο Δημόσιο κι έχει περάσει στο Υπερταμείο. Μικρά κομμάτια ανήκουν στον Δήμο Θεσσαλονίκης.
Για το μέλλον της ΔΕΘ αντιπαρατίθενται εδώ και 12 περίπου χρόνια δύο βασικά σχέδια:
Α. Μητροπολιτικό Πάρκο και μετεγκατάσταση
Το σχέδιο αυτό προβλέπει:
- Κατεδάφιση του κύριου όγκου των σημερινών κτιρίων της ΔΕΘ και μετατροπή της έκτασης σε πάρκο υψηλού πρασίνου, το οποίο θα συνδεθεί με τις παρακείμενες πράσινες εκτάσεις του Ξαρχάκου, της Νέας Παραλίας, του ΑΠΘ και του Γ΄ Σώματος Στρατού (του οποίου ζητάμε την αποχώρηση από το κέντρο και την παραχώρηση των εκτάσεων), δημιουργώντας έναν ενιαίο πράσινο διάδρομο από το Σέιχ Σου ως τη θάλασσα, διάσπαρτο με κτίρια πολιτισμού (μουσεία) κι εκπαίδευσης.
- Διατήρηση στον σημερινό χώρο της ΔΕΘ ορισμένων κτιρίων με σημαντική αρχιτεκτονική και ιστορική αξία. Υπάρχουν διάφορες εκτιμήσεις για το πόσα και ποια πρέπει να είναι αυτά, αλλά οι περισσότερες περιλαμβάνουν τα 5 παλιότερα εκθεσιακά Περίπτερα (1, 2, 6, 7, 8) κάποια μικρότερα κτήρια (Esso Pappas, κτίριο διοίκησης) και φυσικά το Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (MOMUS), τον Πύργο του ΟΤΕ και το Παλέ ντε Σπορ. Τα κτίρια αυτά περιλαμβάνονται κατά καιρούς σε μελέτες και γνωμοδοτήσεις υπηρεσιών (γι’ αυτό και το ερώτημα του δημοψηφίσματος τα περιγράφει με τη φράση «θεσμικά κατοχυρωμένη αξία»). Σήμερα, προτείνεται να αποκατασταθούν στην αρχική τους μορφή (η οποία έχει αλλοιωθεί, γι’ αυτό και χάνεται σήμερα η αξία τους), και να χρησιμοποιηθούν για ήπιες πολιτιστικές κι εκθεσιακές δράσεις, όπως ενδεικτικά η Διεθνής Έκθεση Βιβλίου, η Art-Thessaloniki International Contemporary Fair, η Kosmima. Η συνολική τους κάλυψη είναι περίπου 26.000 τ.μ. (13% της έκτασης) αφήνοντας ακάλυπτα τα 174 στρ. ή το 87% του χώρου της ΔΕΘ, ενώ η περιμετρική τους θέση στον χώρο επιτρέπει τη δημιουργία μεγάλου, ενιαίου πάρκου.
- Δημιουργία ενός νέου εκθεσιακού κέντρου σε δημόσιο οικόπεδο στη Σίνδο, δίπλα στο Διεθνές Πανεπιστήμιο, το οποίο είχε παλιότερα δεσμευτεί για αυτή τη χρήση. Το οικόπεδο είναι κοντά σε βασικούς οδικούς και σιδηροδρομικούς άξονες, και θα προορίζεται να φιλοξενεί τις μεγάλες εκθέσεις, όπως η ΔΕΘ, η Zootechnia, η Agrotica. Η δημιουργία του θα συμβάλλει και σε μια πιο ισορροπημένη μεταχείριση της δυτικής πλευράς του πολεοδομικού συγκροτήματος.
Το παραπάνω σχέδιο συζητιέται από τη δεκαετία του 1970, ενσωματώθηκε στο Ρυθμιστικό Σχέδιο της Θεσσαλονίκης από το 1985 και υιοθετήθηκε από φορείς, Δήμο και κυβερνήσεις. Στα μέσα του 2000 με βάση αυτό διεκδικήθηκε η διοργάνωση της Διεθνούς ΈΚθεσης EXPO 2008, οπότε πήρε και πιο συγκεκριμένη μορφή. Μετά την αποτυχία αυτής της υποψηφιότητας και με αφορμή την οικονομική κρίση, το 2013 το σχέδιο μετεγκατάστασης εγκαταλείφθηκε.
Β. Επί τόπου ανάπλαση
Την ίδια περίοδο, ξεκίνησε να προωθείται στη θέση του το νέο σχέδιο της επιτόπου ανάπλασης, το οποίο υιοθετήθηκε έκτοτε από όλες τις διαδοχικές κυβερνήσεις και διοικήσεις του Δήμου Θεσσαλονίκης. Το σχέδιο αυτό προβλέπει χοντρικά:
- Κατεδάφιση όλων των κτιρίων της ΔΕΘ, και των ιστορικά σημαντικών, πλην ελαχίστων (MOMUS, Πύργος ΟΤΕ, ESSO PAPAS, Παλέ).
- Ανέγερση τεσσάρων νέων μεγάλων εκθεσιακών περιπτέρων κι ενός πέμπτου «Επιχειρηματικού Κέντρου», το οποίο θα περιλαμβάνει εμπορικό κέντρο, γραφείο και ένα ξενοδοχείο πολυτελείας, συνολικής κάλυψης περ. 75 στρ. ή 40% της έκτασης.
- Η υπόλοιπη ακάλυπτη έκταση, στο μεγαλύτερο μέρος της αφορά τους δρόμους, τα πεζοδρόμια και τις αλέες γύρω από τα νέα κτίρια. Εκτιμάται ότι περ. 32 στρ. ή 15% της έκτασης θα καλύπτεται από υψηλό πράσινο, ενώ ενιαίος χώρος πρασίνου θα είναι μόνο τα 13,3 στρ. (Πάρκο Αγγελάκη).
- Η όλη κατασκευή υποτίθεται ότι θα γίνει κομμάτι-κομμάτι, παράλληλα με τη λειτουργία της Έκθεσης. Σημειώνεται ότι ο χώρος έχει σίγουρα αρχαία, ενώ διαπερνάται από δύο, μπαζωμένα σήμερα, ρέματα.
- Το αρχικό κόστος της ανάπλασης είχε εκτιμηθεί στα 124 εκατομμύρια (και γι’ αυτό προκρίθηκε ως φτηνότερη), και σήμερα φτάνει τα 300 εκ. Πρόσφατα ακούστηκε από το Υπερταμείο ότι θα φτάσει τα 370 εκ., αλλά διαψεύστηκε από τη διοίκηση της ΔΕΘ. Γενικά, τίποτα δεν είναι σαφές. Σε αυτό το κόστος, ποτέ δεν περιλαμβάνεται το ίδιο το οικόπεδο της ΔΕΘ, ως δημόσιος πόρος, το οποίο στοιχίζει τουλάχιστον άλλα 400 εκ.
- Η όλη κατασκευή θα γίνει με τη μέθοδο ΣΔΙΤ. Ούτε αυτό είναι σαφές, αλλά η εικόνα είναι ότι το δημόσιο θα βάλει το οικόπεδο κι επιπλέον περίπου 200 εκατομμύρια, μέσω δημοσίων επενδύσεων, ευρωπαϊκών προγραμμάτων και τραπεζικού δανεισμού με κρατική εγγύηση. Ο ιδιώτης επενδυτής θα κληθεί να βάλει 100 εκ., και με αυτά θα μπορεί να εκμεταλλεύεται το ξενοδοχείο, το υπόγειο πάρκινγκ, το εμπορικό κι επιχειρηματικό κέντρο, το συνεδριακό κέντρο, ενώ πιθανά θα ελέγχει και μέρος τουλάχιστον της εκθεσιακής δραστηριότητας. Επιπλέον, θα εισπράξει και τα 200 εκ. του κράτους για τις εργασίες.
Από τα παραπάνω, είναι φανερό ότι η μόνη στόχευση της «επί τόπου ανάπλασης» ήταν η έμμεση οικοπεδοποίηση και ιδιωτικοποίηση μέρους τουλάχιστον της έκτασης της ΔΕΘ.
- Πού βρισκόμαστε σήμερα
Εδώ και χρόνια, κινήσεις πολιτών, επιστημονικοί φορείς κ.α. διεκδικούν με διάφορους τρόπους την επιστροφή στο αρχικό σχέδιο (Α). Πρόσφατα μάλιστα εκδικάστηκε στο ΣτΕ προσφυγή ενάντια στο Ειδικό Πολεοδομικό που νομιμοποιεί την επί τόπου ανάπλαση και αναμένουμε την απόφαση.
Παράλληλα, η διοίκηση της ΔΕΘ και του Υπερταμείου ετοιμάζουν την προκήρυξη του διαγωνισμού για την επιλογή του ιδιώτη επενδυτή. Αν προχωρήσουν με το χρονοδιάγραμμά τους, ο διαγωνισμός αναμένεται να ολοκληρωθεί μέσα στο 2025 και τα έργα να ξεκινήσουν το 2026. Είμαστε επομένως σε μια οριακή στιγμή.
Στις προηγούμενες δημοτικές εκλογές του 2023, στις οποίες το μέλλον της ΔΕΘ συμπεριλήφθηκε στα προγράμματα όλων των παρατάξεων και αποτέλεσε ένα από τα σημαντικά κριτήρια ψήφου, πέντε τουλάχιστον από τις υποψήφιες παρατάξεις, οι οποίες έλαβαν συνολικά το 65% των ψήφων, τοποθετήθηκαν ρητά υπέρ της μετεγκατάστασης και της δημιουργίας μητροπολιτικού πάρκου. Ανάμεσά σε αυτές ήταν, μάλιστα, και η παράταξη της σημερινής διοίκησης. Στη μοναδική, λοιπόν, περίπτωση κατά την οποία οι δημότες και οι εκπρόσωποί τους κλήθηκαν να αποφασίσουν για το θέμα, τοποθετήθηκαν σε συντριπτικό ποσοστό υπέρ της λύσης της μετεγκατάστασης και της δημιουργίας πάρκου.
Αμέσως μετά τις εκλογές, προτού καν αναλάβει καθήκοντα και χωρίς να έχει μεσολαβήσει καμία αλλαγή στα δεδομένα, η σημερινή δημοτική αρχή άλλαξε τη στάση της. Στην Ειδική Συνεδρίαση του Δημοτικού Συμβουλίου που έγινε τον Νοέμβριο του 2024, η διοίκηση Αγγελούδη επισημοποίησε τη συμφωνία της με τη ΔΕΘ και την κυβέρνηση, συναινώντας στη λύση της επί τόπου ανάπλασης και ζητώντας μικρές μόνο προσαρμογές στο μέγεθος των κτιρίων, στη δημόσια πρόσβαση στο χώρο, στην έκταση των χώρων πρασίνου και στον αριθμό των δέντρων που θα φυτευτούν.
Συνεπώς, σήμερα έχουμε απέναντί μας το Υπερταμείο, την κυβέρνηση, τη διοίκηση Αγγελούδη και το σύνολο σχεδόν των φορέων που εκπροσωπούν την αστική τάξη της πόλης (Επιμελητήρια κα). Μπροστά σε αυτό το τοπίο, κρίναμε ότι η μόνη μας αποτελεσματική άμυνα είναι η διεξαγωγή δημοψηφίσματος.
- Η πρόταση του δημοψηφίσματος
Τα τοπικά δημοψηφίσματα αποτελούν σε πολλές πόλεις του κόσμου το πιο πρόσφορο πεδίο δημοκρατικής διαβούλευσης και συναπόφασης για κρίσιμα τοπικά ζητήματα. Το μέλλον της ΔΕΘ είναι κατεξοχήν ένα τέτοιο ζήτημα, αφού από την επιλογή της λύσης θα κριθούν για δεκαετίες η μορφή της πόλης, η ποιότητα ζωής και η υγεία των κατοίκων, το κυκλοφοριακό, οι δυνατότητες για ισόρροπη πολεοδομική και οικονομική ανάπτυξη.
Το ισχύον νομικό πλαίσιο προσφέρει τη δυνατότητα διοργάνωσης τοπικών δημοψηφισμάτων. Συγκεκριμένα, ο Νόμος 4555/2018 έθεσε ένα σαφές και ολοκληρωμένο πλαίσιο για την πρόταση και τη διεξαγωγή τοπικών δημοψηφισμάτων για κρίσιμα τοπικά ζητήματα, σε επίπεδο Δήμου ή Περιφέρειας. Ο νόμος είναι σε ισχύ από το 2024 και δεν απαιτείται ούτε προβλέπεται κάποια άλλη νομοθετική ρύθμιση ή ερμηνευτική εγκύκλιος κοκ. Μέχρι τώρα, δεν έχει υπάρξει κάποια σχετική πρωτοβουλία σε άλλον Δήμο ή Περιφέρεια της χώρας. Οι Δήμοι, λοιπόν, της Μητροπολιτικής Θεσσαλονίκης που θα επιλέξουν να αξιοποιήσουν αυτή τη δυνατότητα, θα είναι οι πρώτοι που θα κάνουν την αρχή στην πολύτιμη αυτή δημοκρατική πρακτική.
Οι ίδιοι Δήμοι, άλλωστε, ήταν αυτοί που, σε συνεργασία με τα κοινωνικά κινήματα και το Σωματείο Εργαζομένων της ΕΥΑΘ, οργάνωσαν το 2014 το πρώτο τότε δημοψήφισμα για την ιδιωτικοποίηση του νερού. Την περίοδο εκείνη δεν υπήρχε ακόμα το σημερινό νομικό πλαίσιο, οπότε το δημοψήφισμα ήταν άτυπο και μάλιστα οργανώθηκε σε αντιπαράθεση με την κεντρική κυβέρνηση. Ακόμα κι έτσι ωστόσο, η μαζική συμμετοχή και το συντριπτικό αποτέλεσμα ήταν αρκετά για να μπλοκάρουν την ιδιωτικοποίηση του νερού για πολλά χρόνια, γεγονός που αποδεικνύει την καθοριστική σημασία των δημοψηφισμάτων.
Σύμφωνα, λοιπόν, με τον νόμο 4555/2018, η διεξαγωγή τοπικού δημοψηφίσματος μπορεί να προταθεί είτε 1) από την ευρεία πλειοψηφία (2/3) του Δημοτικού ή Περιφερειακού Συμβουλίου, είτε 2) από το 10% των εγγεγραμμένων εκλογέων στο αντίστοιχο επίπεδο (για τον Δήμο Θεσσαλονίκης, αυτό αντιστοιχεί περίπου σε 23.000 δημότες/ισσες). Στη δεύτερη περίπτωση, οι δημότες κι οι δημότισσες καταθέτουν το αίτημά τους προς το αντίστοιχο Δημοτικό Συμβούλιο, το οποίο, αφού ελέγξει αν τηρούνται οι προϋποθέσεις του νόμου και αφού αποφασίσει σχετικά με απλή πλειοψηφία, είναι υποχρεωμένο να διοργανώσει το δημοψήφισμα. Έγκυρο θεωρείται το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος, εφόσον στην ψηφοφορία συμμετείχε το 40% των εγγεγραμμένων στους εκλογικούς καταλόγους, δηλαδή ±100.00 δημότες (περίπου όσοι ψήφισαν στις δημοτικές).
Το δημοψήφισμα μπορεί να έχει δεσμευτικό χαρακτήρα, αν το ερώτημά του εμπίπτει εντός των αποφασιστικών αρμοδιοτήτων του οικείου Δήμου ή Περιφέρειας. Εάν το ερώτημα αφορά αρμοδιότητες της κεντρικής κυβέρνησης, τότε έχει συμβουλευτικό χαρακτήρα. Αυτό μένει να κριθεί πολιτικά στην πορεία, αφού αφενός το έργο το αποφασίζει η κεντρική διοίκηση, αφετέρου ο Δήμος, ως ιδιοκτήτης μέρους της έκτασης, έχει αποφασιστικές αρμοδιότητες. Σε κάθε περίπτωση, οι πολιτικές συνέπειες θα είναι καθοριστικές και όλες οι αρχές θα πρέπει να σεβαστούν το αποτέλεσμα.
Για το ερώτημα, επιλέξαμε να θέσουμε στους/ις δημότες/ισσες την έγκριση του αρχικού σχεδίου (πάρκο + μετεγκατάσταση), ζητώντας να απαντήσουν με «ναι». Με αυτό τον τρόπο, η ολοκλήρωση της πρωτοβουλίας μας είναι ανεξάρτητη από την πρόοδο ή μη της επί τόπου ανάπλασης, ή πιθανές ελάσσονες τροποποιήσεις που μπορεί να προταθούν σε αυτή, για να κάμψουν τις αντιδράσεις.
Πρόσφατα, η Πόλη Ανάποδα κι η «Θεσσαλονίκη για Όλους» κατέθεσαν στο Δημοτικό Συμβούλιο ψήφισμα ζητώντας από τη διοίκηση να οργανώσει το προτεινόμενο δημοψήφισμα. Όπως ήταν αναμενόμενο, η διοίκηση το απέρριψε, επικαλούμενη ασάφειες στη διατύπωση του ερωτήματος. Στη συνέχεια, αρνήθηκε να προτείνει αυτή άλλη διατύπωση, κάνοντας ξεκάθαρο στην πράξη ότι θα σταθεί απέναντι σε κάθε πρωτοβουλία για δημοψήφισμα. Μετά κι από αυτό, η μόνη λύση που φαίνεται να απομένει -κι ίσως και η καλύτερη για την κινητοποίηση των δημοτών και την ενημέρωση της κοινωνίας- είναι η διεξαγωγή του δημοψηφίσματος κατόπιν αιτήματος του 10% των δημοτών/ισσών, όπως προβλέπει ο νόμος.
- Η οργάνωση της καμπάνιας και τα επόμενα βήματα
Τις τελευταίες εβδομάδες συγκροτήθηκε από ένα σύνολο φορέων της πόλης η Οργανωτική Επιτροπή Δημοψηφίσματος η οποία έχει αναλάβει την συγκέντρωση των υπογεγραμμένων αιτημάτων. Πρόσφατα, ολοκλήρωσε την τεχνική, νομική κι επικοινωνιακή προετοιμασία, ώστε να είναι έτοιμη να υπερασπιστεί τη διαδικασία απέναντι σε κάθε κακόβουλη επίθεση της άλλης πλευράς και ξεκινά τη συλλογή υπογραφών.
Πρέπει να είναι σαφές ότι δεν συλλέγουμε υπογραφές σε ένα ζήτημα γνώμης (πχ να γίνει πάρκο), αλλά συνυπογράφουμε μια κοινή αίτηση προς το Δημοτικό Συμβούλιο να κάνει δημοψήφισμα για το ζήτημα. Για μια τέτοια αίτηση δεν προβλέπεται από τον νόμο κάποια ιδιαίτερη απαίτηση, όπως π.χ. η βεβαίωση γνησιότητας, οπότε το Δημοτικό Συμβούλιο οφείλει να ακολουθήσει τη συνήθη πρακτική που ακολουθεί όταν δέχεται αιτήματα δημοτών. Ακόμα κι έτσι ωστόσο, και μετά από σχετική προεργασία με νομικούς συμβούλους, έχουμε επιλέξει η συλλογή των υπογραφών να γίνει με τρόπο αδιάβλητο, ο οποίος θα εξασφαλίζει την ταυτοπροσωπία των υπογραφόντων, τη βεβαίωσης της ιδιότητάς τους ως δημοτών ή δημοτισσών της Θεσσαλονίκης, και την προστασία των προσωπικών τους δεδομένων.
Η συλλογή των υπογραφών γίνεται με δύο τρόπους:
– μέσω ειδικής ηλεκτρονικής πλατφόρμας, η οποία δημιουργήθηκε μόνο για αυτό το σκοπό
– με δια ζώσης χειρόγραφη υπογραφή
Προφανώς, υπογράφουν μόνο όσοι/ες είναι εγγεγραμμένοι/ες στον εκλογικό κατάλογο του Δήμου Θεσσαλονίκης. Οι υπόλοιποι/ες είναι μια καλή ευκαιρία να ελέγξουν αν έχουν τις προϋποθέσεις για μεταδημότευση στον Δήμο Θεσσαλονίκης (στην ιστοσελίδα Θέλω να μεταδημοτεύσω στον Δήμο Θεσσαλονίκης). Αν την πραγματοποιήσουν, μπορούν μετά να υπογράψουν. Αντίστοιχα, μπορούν φυσικά να υπογράψουν οι δημότες/ισσες Θεσσαλονίκης που ζουν σε άλλες πόλεις ή χώρες.
Ποια είναι τέλος τα πρώτα βήματα και τι μπορεί να κάνει ο καθένας και η καθεμία:
- Υπογράφουμε το συντομότερο, ηλεκτρονικά ή δια ζώσης, και διακινούμε το λινκ για την πλατφόρμα με κάθε δυνατό τρόπο, από την πρώτη στιγμή.
- Ο καθένας και η καθεμία μπορεί να πάρει έντυπα για χειρόγραφες υπογραφές (θα τα βρει μαζί με τις σχετικές οδηγίες στη σελίδα της πλατφόρμας, της Πόλης Ανάποδα κα.).
- Φροντίζουμε να βρεθεί παντού (σε κάθε σπίτι, χώρο δουλειάς, σχολείο, πλατεία κοκ.) επικοινωνιακό υλικό (αφίσες, τρικ, φυλλάδια) της Πόλης Ανάποδα και της Οργανωτικής Επιτροπής Δημοψηφίσματος.
- Σταδιακά, θα ξεδιπλώνονται δράσεις, συναυλίες, εκδηλώσεις, μικρές συζητήσεις κα. Συμμετέχουμε όπου μπορούμε, αλλά οργανώνουμε και πρωτοβουλιακά δράσεις και συζητήσεις στους χώρους μας.